طراحی فراگیر(Inclusive Design) چیست؟

دیدگاه طراحی فراگیر

طراحی فراگیر (inclusive design) شیوه‌ای از طراحی محیطی است که در آن سعی می‌شود تا کاربران بتوانند بدون توجه به سن، جنسیّت، ناتوانی جسمی و.. از یک محصول یا خدمت استفاده کنند. طراحان برای اینکه به هدف خود در این نوع از طراحی دست پیدا کنند، از خود استفاده‌کنندگان از یک محصول یا خدمت کمک می‌گیرند.

تعامل با استفاده‌کنندگان از یک محصول یا خدمت به طراح کمک می‌کند تا بتواند محصولی را بر اساس نیاز و انگیزه‌های کاربران طراحی کند. افزایش تعاملات بین محصول/خدمت با انسان موجب خواهد شد تا کاربردپذیری یک طرح بیشتر شود و محصولات به سادگی مورد استفاده قرار گیرند.

توجه کنیم که طراحی فراگیر به معنای طراحی یک محصول یا خدمت برای همه افراد جامعه نیست بلکه هدف طراح این است که محصولی را ایجاد کند که مصرف کنندگان بتوانند با انتخاب راهکارهای متفاوتی از آن به بهترین شکل استفاده کنند.

معلولیت در طراحی فراگیر

از دلایل مهمی که طراحی فراگیر را با اهمیت کرده، معلولیّت است. معلولیت افراد باعث می‌شود تا یک نفر نتواند تمامی کارهایی که افراد سالم می‌توانند انجام دهند را به راحتی انجام دهد.

معلولیت از دو بعد اجتماعی و پزشکی قابل بررسی است. در اکثر جوامع به معلولیت از دید پزشکی توجه می‌شود. در این نگرش سعی می‌شود تا راهکارهایی برای جبران نقص عضو به افراد ارائه شود تا مشکلات فرد کاهش یابد.

امّا از بعد اجتماعی به معلولیت به عنوان یک ویژگی فردی نگاه می‌شود. بر اساس این دیدگاه سعی می‌شود تا شرایط محیطی به گونه‌ای برای یک فرد تنظیم شود که او بتواند با توجه به نقص عضو خود مانند سایر افراد از امکانات استفاده کند.

این تغییر نگرش باعث می‌شود تا افراد دارای معلولیت بتوانند در فعالیت‌های اجتماعی نقش موثرتری را برعهده بگیرند.

کاهش ناهماهنگی

طراحی فراگیر سعی دارد به جای اینکه افراد دارای معلولیت را محدود کند، محدودیت‌های محیطی و اجتماعی را از بین ببرد تا معلولان بتوانند مانند سایر افراد جامعه، زندگی سالم و بدون مشکلی را تجربه کنند. به همین دلیل در طراحی‌ روش‌های استفاده گوناگونی برای محصولات در نظر گرفته می‌شود تا ناهماهنگی بین یک وسیله با مشکلات استفاده کننده به حداقل برسد.

انواع ناهماهنگی در Inclusive Design

طراحی فراگیر سعی دارد تا ناهماهنگی را در محیط استفاده یا ساختار یک محصول از بین ببرد. ناهماهنگی‌ها در سه حالت زیر ایجاد می‌شوند:

• ناهماهنگی موقعیتی: در این نوع ناهماهنگی به علت یک شرایط خاص ایجاد می‌شود. مثلا زمانی که از خرید بر می‌گردیم و دو دست ما پر است و نمی‌توانیم به راحتی درب آپارتمان خود را باز کنیم.
• ناهماهنگی موقتی: ناهماهنگی که به طور موقت ایجاد شده است. مثلا زمانی که چشم خود را جراحی کرده‌ایم و نمی‌توانیم به درستی محیط را ببینیم. این نوع عدم هماهنگی بعد از گذشت دوران نقاهت از بین خواهد رفت.
• ناهماهنگی دائمی: این ناهماهنگی دائمی است. مانند نقص عضو و معلولیت‌هایی که در افراد ایجاد می‌شود.

حل مسئله

ناهماهنگی به هر دلیلی که ایجاد شود موجب خواهد شد تا کاربر نتواند به راحتی از یک محصول یا خدمت استفاده کند. این نقصان باعث ایجاد محدودیت‌هایی برای افراد جامعه خواهد شد. به همین دلیل در طراحی فراگیر به دنبال این هستیم تا با ارائه راهکارهای متنوع به کاهش این ناهماهنگی‌ها کمک کنیم.

در طراحی فراگیر تمامی خصلت‌های انسانی که قرار است از یک محصول استفاده کنند، مورد توجه قرار می‌گیرد تا بتوان اکثر نیازهای مخاطبان را پاسخ داد. این نوع از طراحی زمان و هزینه زیادی را از طراحان خواهد گرفت، امّا نتیجه به شدت بر روی افزایش رضایت مخاطبان تاثیر خواهد گذاشت.

ابعاد

برای اینکه یک طرح فراگیر شود باید دارای سه بعد اساسی زیر باشد:

• توجه به توانایی‌های فردی و تنوع شرایط استفاده

هر فردی دارای توانایی‌های مختص به خود است. این توانایی‌ها در افراد دارای معلولیت ممکن است متفاوت باشد. در طراحی فراگیر سعی می‌شود محصول را به گونه‌ای خلق کنیم که افراد بتوانند در شرایط مختلفی که با آن مواجه هستند به بهترین شکل از آن استفاده کنند.

• استفاده از فرآیندهای فراگیر

در این نوع از طراحی، انسان محور بودن مورد توجه قرار می‌گیرد. به همین دلیل در فرآیند طراحی فراگیر از افرادی که خود دچار یک نوع از ناهماهنگی هستند کمک گرفته می‌شود. این افراد بهتر از هر کس دیگری می‌توانند یک محصول یا خدمت متناسب با توانایی‌های خود را به وجود بیاورند.

استفاده از افراد بدون اطلاع از دانش طراحی کار را مشکل می‌کند. به همین دلیل باید فرآیندها و ابزارهای مشخصی وجود داشته باشد تا هر فردی که به تیم طراحی اضافه می‌شود در جریان پروسه انجام کارها قرار بگیرد.

• تاثیر بر گستره‌ای وسیع

آنچه طراحی فراگیر را از دیگر شیوه‌های دیزاین متمایز می‌کند گستردگی آن است. ممکن است یک محصول یا خدمت برای یک عده از افراد با معلولیت خاص طراحی شده باشد، امّا این امکان وجود دارد که سایر افرادی که آن معلولیت را ندارند هم از آن محصول استفاده کنند یا بالعکس.

اهمیت Inclusive Design در عصر دیجیتالی

طراحی فراگیر با دیجیتالی شدن بیشتر مورد توجه قرار گرفت، زیرا معضلات جدیدی برای برخی از افراد جامعه ایجاد شد.

در سال 2003 مایکروسافت طبق تحقیقی متوجه شد که با رشد فناوری افراد مسن یا معلولین شرایط استفاده از برخی تجهیزات الکترونیکی را ندارند و این مسئله باعث می‌شد تا طیف وسیعی از خدمات آنلاین را از دست بدهند. توجه داشته باشیم که از دست رفتن برخی از خدمات، در زندگی افراد مسن یا معلول اختلال ایجاد می‌کند.

به همین دلیل توجه طراحان به فراگیر بودن طر‌ح‌ها بیش از قبل جلب شد. بسیاری از طراحان معمولا یک ایده را براساس تجربه و احساسات خود دیزاین می‌کنند در حالی که هدف طراح باید ایجاد یک تجربه کاربری خوب برای مشتری باشد.

افزایش مشارکت کاربران

مهمترین مزیت طراحی فراگیر، افزایش مشارکت کاربران است. در طراحی محصول معمولا شاهد سه سطح از مشارکت هستیم:

• عدم مشارکت کاربران: در این سطح طراحان برای طراحی محصول به نظرات کاربران توجهی ندارند.
• مشارکت جزئی: در این سطح، طراح اطلاعات جزئی را به کاربر منتقل می‌کند و از نظر او مطلع می‌شود.
• مشارکت کامل: در این نوع از مشارکت، کاربر در فرآیند طراحی مشارکت دارد. استفاده از استفاده‌کنندگان نهایی در طراحی موجب کاهش هزینه‌ها خواهد شد.

مشارکت کامل در طراحی فراگیر اتفاق می‌افتد. هر چند این نوع از مشارکت ممکن است برای بسیاری از طراحان ترس برانگیز باشد امّا اگر به درستی فرآیندهای طراحی به پیش برود نتیجه متفاوتی بدست خواهد آمد. نتیجه‌ای که در آن کاربران نهایی، طراحان و مدیران محصول همگی رضایت کافی از کار خواهند داشت.

هم‌آفرینی در طراحی فراگیر

در هم‌آفرینی به دنبال همراه کردن کاربر نهایی در فرآیندهای طراحی هستیم. هم‌آفرینی به طراحان کمک می‌کند تا بتوانند به سادگی ناهماهنگی‌ها را تشخیص بدهند و محصول نهایی را به گونه‌ای آماده کنند که امکان استفاده در شرایط مختلف را داشته باشد.

تفکر طراحی کمک می‌کند تا با کمک کاربران به یک همدلی دست پیدا کنیم. این همدلی باعث تقویت تجربه کاربری خواهد شد. غالب محصولاتی که به صورت معمولی طراحی می‌شوند تنها نیاز 80 درصد کاربران را برآورده می‌کنند.

طراحی فراگیر سعی دارد تا محصولات یا خدماتی را ایجاد کند که همه افراد بتوانند در شرایط مشابه از آن استفاده کنند.

سخن پایانی..

در طراحی فراگیر سعی می‌شود تا کاربردپذیری محصولات افزایش پیدا کند. توجه به تمامی نیازها و شرایط استفاده‌کنندگان باعث می‌شود تا درصد افرادی که می‌توانند از یک محصول یا خدمت استفاده کنند افزایش پیدا کند. Inclusive Design به طور مستقیم بر روی بهبود تجربه کاربری، رابط کاربری افزایش رضایت مصرف کنندگان تاثیر خواهد گذاشت.